Smog – czym jest, jak powstaje i jaki ma wpływ na nasze zdrowie?

Wychodzisz na zewnątrz, bierzesz głęboki oddech i… zamiast rześkiego powietrza czujesz ciężką, drażniącą woń dymu. Powietrze, które miało dawać życie, stało się niewidzialnym zagrożeniem. Smog w polskich miastach jeszcze kilkadziesiąt lat temu był obcym terminem, a dziś stał się synonimem zimowych poranków. Od lat znajdujemy się w czołówce krajów Unii Europejskiej o najgorszej jakości powietrza, a niektóre miejscowości regularnie przekraczają dopuszczalne normy nawet kilkukrotnie. W tym artykule przyjrzymy się smogowi z bliska – jego składowi, przyczynom i skutkom, które odczuwają wszyscy.

Czym jest smog i jak powstaje?

To jeden z tych cichych wrogów, którego nie zawsze widać gołym okiem, ale jego skutki można odczuć na własnej skórze – a właściwie w płucach… Jak wygląda smog? Chociaż przypomina trochę mgłę, tak naprawdę to gęsta, toksyczna zawiesina unosząca się w powietrzu, pełna groźnych dla zdrowia substancji chemicznych. Nie jest to wcale naturalne zjawisko, a efekt naszej działalności i błędnych decyzji, które podejmujemy od lat.

A z czego składa się smog? To nic innego jak mieszanka szkodliwych związków chemicznych i pyłów unoszących się w powietrzu. Główne składniki tej toksycznej chmury to:

• pyły zawieszone PM10 i PM2.5 – mikroskopijne drobinki sadzy, kurzu i popiołu, które wnikają głęboko do płuc, a nawet do krwiobiegu. Szczególnie groźne są cząsteczki PM2.5, ponieważ są tak małe, że organizm nie jest w stanie się przed nimi bronić;
• tlenki azotu (NOx) – powstające głównie na skutek spalania paliw w pojazdach i elektrociepłowniach;
• tlenki siarki (SOx) – emitowane głównie przez spalanie węgla i oleju opałowego, szczególnie w przestarzałych piecach i elektrowniach węglowych;
• wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) – niezwykle groźne substancje rakotwórcze, które powstają podczas spalania drewna, węgla, śmieci, a także w procesach przemysłowych. Jednym z najniebezpieczniejszych przedstawicieli tej grupy jest benzo(a)piren ze względu na udowodnione działanie kancerogenne.

Jak powstaje smog? Przyczyn należy doszukiwać się nie tylko w emisji szkodliwych substancji, ale także w panujących warunkach atmosferycznych. Dokładnie 3 czynniki sprawiają, że smog zostaje z nami na dłużej:

• bezwietrzna pogoda – jeśli nie ma wiatru, powietrze nie jest w stanie „oczyszczać się” z zanieczyszczeń,
• inwersja temperatur – to sytuacja, gdy ciepłe powietrze unosi się wyżej, a zimniejsze pozostaje przy powierzchni ziemi, tworząc barierę, która zatrzymuje smog w dolnych warstwach atmosfery,
• wysoka wilgotność – sprzyja kondensacji zanieczyszczeń, a to sprawia, że smog staje się jeszcze bardziej gęsty i duszący.

Szczególnie niebezpieczne są zimowe miesiące, gdy wiele osób dogrzewa swoje domy, spalając w piecach paliwa niskiej jakości – węgiel, muł, a czasem niestety również śmieci. A każdy wdech zanieczyszczonego powietrza to mikroskopijna dawka trucizny – nic dziwnego, że coraz więcej mówi się o wpływie smogu na zdrowie.

Sprawdź: jak dbać o czyste powietrze w domu.

Jak wygląda smog? Zależy od jego rodzaju

Toksyczna mgła nad miastami to coraz częstszy widok w Polsce. Nie zawsze wygląda tak samo, ale jej skutki są równie groźne. W przypadku smogu przyczyny są różne i dlatego też miewa odmienne oblicza. Wyróżniamy 2 główne typy:

• smog londyński (kwaśny, siarkowy) – charakterystyczny dla zimowych miesięcy i miast, gdzie dominuje ogrzewanie paliwami stałymi, takimi jak węgiel czy drewno. Powstaje głównie w wyniku spalania niskiej jakości opału w piecach i kotłach domowych oraz w elektrowniach węglowych. Składa się z pyłów zawieszonych PM10 i PM2.5, tlenków siarki i azotu oraz sadzy. Często unosi się nisko nad ziemią, ograniczając widoczność i osiadając na budynkach w postaci brudnej warstwy pyłu;
• smog typu Los Angeles (fotochemiczny, kalifornijski) – pojawia się latem, zwłaszcza w dużych miastach z intensywnym ruchem samochodowym. Powstaje na skutek reakcji chemicznych spalin pojazdów i przemysłu z promieniowaniem słonecznym. W przeciwieństwie do smogu londyńskiego nie tworzy gęstej mgły, tylko odpowiada za duszne, ciężkie powietrze, które negatywnie wpływa na samopoczucie.

Bez względu na to, jak powstaje smog, często przybiera postać szaro-żółtej zawiesiny unoszącej się nad budynkami, szczególnie w bezwietrzne dni. Charakterystyczne są zabrudzone elewacje budynków, osad na parapetach i oknach, a także ograniczona widoczność – światła latarni czy reflektorów samochodowych wydają się przytłumione, a krajobraz spowija matowa chmura zanieczyszczeń.

Smog to problem, który dotyka zarówno dużych metropolii, jak i mniejszych miast. Niezależnie od pory roku i rodzaju smogu, jego skutki są równie niebezpieczne – zarówno dla naszego zdrowia, jak i środowiska, w którym żyjemy.

Poznaj: co to jest certyfikat NO SMOG.

Smog w polskich miastach – jaka jest skala problemu?

Choć często mówi się o emisji przemysłowej i spalinach samochodowych, to tak naprawdę największym źródłem smogu w Polsce jest niska emisja, czyli dym wydobywający się z kominów. W wielu gospodarstwach domowych wciąż używa się starych, nieefektywnych pieców na węgiel i drewno zamiast ekologicznych pomp ciepła KAISAI. Zimą, gdy temperatura spada, problem osiąga krytyczny poziom. Wystarczy bezwietrzna noc, by na własnej skórze odczuć, czym jest smog.

Nie można jednak ignorować wpływu transportu i przemysłu.

• Samochody, zwłaszcza te z silnikami Diesla, emitują duże ilości tlenków azotu i pyłów zawieszonych.
• Problemem są też starsze pojazdy, które nie spełniają nowoczesnych norm emisji spalin.
• W przypadku ruchu tranzytowego ciężarówki nie tylko produkują spaliny, ale sprawiają, że do atmosfery przedostają się drobiny ze ścierających się opon i klocków hamulcowych.

Przemysł węglowy i energetyczny również dokłada swoją cegiełkę do smogu. Przyczyny? Elektrownie, zakłady oraz huty emitują ogromne ilości pyłów, a także toksycznych gazów, które mogą przedostawać się na duże odległości.

Problem smogu nie jest równomiernie rozłożony przez cały rok. Największe nasilenie zanieczyszczeń obserwujemy w sezonie jesienno-zimowym, gdy ludzie intensywnie ogrzewają domy, a warunki atmosferyczne sprzyjają kumulacji toksycznych substancji. Latem sytuacja jest nieco lepsza, ale nie oznacza to całkowitego braku problemu. W upalne dni w większych miastach, takich jak Warszawa, Kraków czy Wrocław, występuje smog fotochemiczny.

Ranking miast ze smogiem – gdzie w Polsce jest najgorsze powietrze?

Mimo podejmowanych działań, takich jak program Stop Smog czy rozwój transportu niskoemisyjnego, walka ze smogiem w polskich miastach wciąż jest nierówna.

Według najnowszego rankingu Polskiego Alarmu Smogowego [1], bazującego na pomiarach Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, smog wciąż ma się dobrze w wielu polskich miastach. W czołówce niezmiennie królują:

• Nowa Ruda,
• Sucha Beskidzka,
• Nowy Targ,
• Żywiec,
• Lwówek Śląski,
• Radomsko,
• Nowy Sącz,
• Wodzisław Śląski,
• Mosina,
• Nowe Miasto Lubawskie,
• Brzeziny,
• Pleszew.

Województwo łódzkie, małopolskie i śląskie zdominowały ranking miast ze smogiem. Normy UE zakładają, że liczba dni smogowych w ciągu roku nie powinna przekraczać 35. W przypadku 3 pierwszych miejsc wynik ten jest wyższy – w Nowej Rudzie aż przez 56 dób powietrze okazało się niezadowalających.

Choć jeszcze kilka lat temu sytuacja wydawała się dramatyczna, ostatnie raporty pokazują stopniową poprawę jakości powietrza. Miasta takie jak Kraków, Katowice czy Rybnik, które niegdyś znajdowały się w ścisłej czołówce najbardziej zanieczyszczonych miejsc w Europie, dziś wypadają lepiej. Wymiana pieców, bardziej restrykcyjne przepisy i rosnąca świadomość społeczna sprawiają, że powoli oddychamy coraz czystszym powietrzem.

Przeczytaj też: czym jest dyrektywa EPBD.

Wpływ smogu na zdrowie – co nam wszystkim grozi?

Oddychamy bez zastanowienia, traktując to jako coś naturalnego. Ale co, jeśli z każdym wdechem do naszych płuc dostają się mikroskopijne cząsteczki toksyn, które zamiast podtrzymywać życie, powoli je niszczą? Tak naprawdę już kilka godzin spędzonych w silnie zanieczyszczonym powietrzu może sprawić, że organizm zacznie alarmować nas o zagrożeniu. Bez względu na to, z czego składa się smog, pierwsze objawy są często bagatelizowane, bo przypominają typowe dolegliwości związane z przeziębieniem:

• bóle głowy i zawroty, które są efektem niedotlenienia mózgu,
• kaszel, podrażnienie gardła i oczu, wynikające z kontaktu błon śluzowych z drażniącymi pyłami oraz gazami,
• uczucie duszności, ścisk w klatce piersiowej, które pojawiają się szczególnie u osób starszych i cierpiących na choroby układu oddechowego,
• zwiększone zmęczenie i problemy z koncentracją, spowodowane przez niedobór tlenu we krwi.

Wpływ smogu na zdrowie na tym się nie kończy. Zanieczyszczone powietrze nie tylko podrażnia drogi oddechowe, ale też przenika do krwiobiegu, docierając do najważniejszych organów i stopniowo je uszkadzając. Skutki wieloletniego wdychania smogu to nie tylko statystyki – to dramat tysięcy ludzi, którzy zapadają na choroby przewlekłe układu oddechowego, nerwowego, serca i krążenia.

Smog w polskich miastach to również zagrożenie dla kobiet w ciąży. Zwiększa ryzyko poronienia i przedwczesnych porodów, zmniejsza wagę urodzeniową noworodków oraz prowadzi do problemów z rozwojem układu oddechowego oraz nerwowego maluchów. Dzieci narażone na wdychanie zanieczyszczonego powietrza od najmłodszych lat częściej cierpią na alergie, astmę i problemy neurologiczne.

Z każdym sezonem smog staje się coraz większym problemem zdrowotnym i społecznym. Choć bywa niewidoczny, to jego skutki są boleśnie realne. Dlatego walka o czyste powietrze to nie tylko kwestia ekologii, ale przede wszystkim zdrowia oraz jakości życia – naszego oraz przyszłych pokoleń.

Dowiedz się: na czym polega jonizacja powietrza.

***
[1] https://polskialarmsmogowy.pl/2024/10/trwa-wyscig-o-czyste-powietrze-najnowszy-ranking-smogowych-rekordzistow/